Pagdumala sa mga Dangan
Walay dakong pagkunhod sa ani
tungod sa mga dangan ug sakit
Aron mahibaloan ang kadako sa kadaut ug pagkunhod sa ani (destructive potential) nga mahimo sa mga dangan ug sakit, kinahanglan ang kahibalo sa mga nagkadaiyang mga butang (factors) nga makaapekto sa pagtubo sa humay sama sa:
- mga butang nga adunay kinabuhi (biotic factors);
- ang kalikupan sa humay (rice agro-ecosystem); ug
- ang mga pamaaging kultural (cultural management).
Ang epektibo ug malampuson nga pagdumala sa mga dangan ug sakit kinahanglan ug insaktong pag-ila (identification) ug nilangkob (integrated) nga paggamit sa mga rekomendadong pamaagi sa pagtanum ug humay sama sa:
- paggamit ug mga binhi nga makasukol ug makasugakod batok sa mga kasaragang dangan ug sakit sa usa ka lokalidad;
- maayong pag-andam sa yuta
- panahon ug pamaagi sa pagtanum (time and crop establishment)
- mga pamaaging biological;
- pag-ilis-ilis sa matang sa tanum sa usa ka luna (crop rotation);
- pamaagi sa pagdumala sa pagpangabono;
- patubig;
- ug mga pestisidyo sa panahon sa pagtubo sa humay.
PAGSUTA SA KEY CHECK
Walay dakong pagkunhod sa abot tungod sa mga dangan, sakit, sagbot, kuhol ug langgam. Dako ang kadaot kon usa o mas daghang matang sa peste ang moatake sama sa gikahulagway sa Talaan 4, Talaan 5, and Talaan 6.
REKOMENDASYON ARON MAKAB-OT ANG KEY CHECK
- Paggamit sa mga matang sa binhi nga adunay resistensya/makasukol batok sa mga kasagarang dangan ug sakit sa lokalidad. Ang paggamit sa mga binhi nga makasukol batok sa mga kasagarang dangan ug sakit sa lokalidad maoy unang depensa sa pagdumala sa mga peste ug kini pwede ipahiuyon sa gitawag nga biological control o pagkontrolar sa mga dangan ug sakit pinaagi sa mga mapuslanong mga insekto ug mga kagaw nga anaa ra usab sa basakan.
- Ilisan ang matang sa humay nga gigamit kada 2 ngadto ka upat nga tingtanum aron malangan o mapugngan ang pagpahiangay (adaptation) sa mga dangan ug sakit aron mapakgang ang pagdaghan sa populasyon niini.
- Pagsunod sa dungan-dungan nga pagpananum human sa pagbakante sa yuta o fallow period.
- Pagkonserbar sa mga mapuslanong mga organismo (beneficial organisms). Adunay daghan kaayong mapuslanong organismo nga anaa sa kalikupan sa humay nga dili kanunay gigamitan ug pestisidyo. Ang kanunay o walay puas nga paggamit ug pestisidyo makapakunhod sa populasyon sa mga mapuslanong mga organismo ug makapausab sa naandan nga balanse sa populasyon sa mga dangan ug mga mapus-lanong mga organismo. Ang pagkonserbar sa mga mapuslanong organismo walay peligro, ekonomikal ug malungtaron. Pananglitan, ang kapan nga taas ug antena (longhorned grasshopper) nga mokaon sa itlog sa ulod sa ubod o stem borer ug ang mga lawa-lawa nga mokaon sa mga nimpa ug hamtong nga mga bunhok.
- PAG-ILA SA MGA PESTE O DANGAN
Kon ang dangan o sakit ug ang mga paagi sa pagdumala niini dili mailhan o mahibaw-an, tawaga ang atensyon sa mga espesyalista (entomologists or pathologists) o hugpong sa mga espesyalista sa mga peste (pest specialists) aron maoy moila sa organismo ug mohatag ug rekomendasyon sa tukmang buhaton sama sa paggamit ug pestisidyo, mga biological control agents o mga pamaaging kultural.
